
چه زمانی به گفتاردرمانگر مراجعه کنیم؟
آوریل 25, 2025رشد مهارتهای زبانی یکی از مهمترین جنبههای رشد کودک در سالهای ابتدایی زندگی است. معمولاً کودکان در سنین مشخصی شروع به تولید صدا، بیان کلمات و جملهسازی میکنند. اما گاهی اوقات، این روند با تأخیر همراه میشود؛ موضوعی که به آن «تاخیر در گفتار» گفته میشود. این مسئله ممکن است والدین را نگران کند و آنها را با پرسشهایی نظیر «آیا این طبیعی است؟»، «آیا باید نگران باشیم؟» یا «چه کاری باید انجام دهیم؟» مواجه سازد. تاخیر در گفتار کودک میتواند دلایل متعددی داشته باشد و در برخی موارد، نشانهای از مشکلات جدیتر رشدی یا عصبی باشد. در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این موضوع، از جمله علائم، دلایل، روشهای تشخیص و درمان میپردازیم.
تعریف تاخیر در گفتار
تاخیر در گفتار زمانی رخ میدهد که کودک نتواند مهارتهای زبانی متناسب با سن خود را کسب کند. به عبارت دیگر، کودک در مقایسه با همسالان خود، دیرتر شروع به تولید کلمات و جملهسازی میکند یا دایره واژگان محدودی دارد. باید توجه داشت که تأخیر در گفتار با «اختلال زبان» متفاوت است. تأخیر به معنای رشد کندتر اما طبیعی زبان است، در حالی که اختلال به معنای وجود یک مشکل ساختاری یا عملکردی در سیستم زبانی است.
سنین مهم در رشد گفتار کودک

به شکل معمول، چند سن مهم یا به اصطلاح نقطه عطف در یادگیری گفتار کودکان وجود دارد:
6 ماهگی: واکنش به صدا، خندیدن، غان و غون کردن
12 ماهگی: گفتن کلمات ساده مانند «ماما» یا «بابا»
18 ماهگی: داشتن دایره واژگان، شامل حداقل 10 کلمه
24 ماهگی: استفاده از ترکیبهای دو کلمهای مثل «آب بده»
3 سالگی: بیان جملات ساده و قابل فهم برای اطرافیان
اگر کودکی در این بازهها رشد زبانی نداشته باشد، ممکن است نیاز به ارزیابی تخصصی داشته باشد.
دلایل تاخیر در گفتار کودکان چیست؟
تاخیر در گفتار میتواند به دلایل متنوعی ایجاد شود. برخی از رایجترین علل عبارتند از:
شنوایی ضعیف : کودکی که به خوبی نمیشنود، قادر به تقلید صداها و کلمات نخواهد بود. عفونتهای مکرر گوش میانی نیز میتوانند باعث افت شنوایی موقتی شوند.
اختلالات رشدی مانند اوتیسم: کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم ممکن است در ارتباط کلامی و غیرکلامی مشکل داشته باشند و دیرتر از سایرین شروع به صحبت کنند.
اختلالات شناختی یا ذهنی: در کودکانی با بهره هوشی پایین یا اختلالات یادگیری، تاخیر در گفتار یکی از نشانههای رایج است.
محیط خانوادگی و تعامل کم: کودکانی که در محیطهای محروم از تعامل زبانی رشد میکنند (مثلاً کم صحبت شدن با کودک، یا استفاده زیاد از تلویزیون به جای گفتگو) ممکن است دیرتر زبان باز کنند.
عوامل ژنتیکی: در برخی خانوادهها، سابقه تأخیر گفتار وجود دارد. این تأخیر میتواند ارثی باشد.
مشکلات فیزیکی گفتاری: نقص در اندامهای گفتاری مانند زبان، لب یا کام میتواند مانع تولید صحیح صداها شود.
نشانههای هشداردهنده تاخیر در گفتار
اگر میپرسید، چه زمان مشکلات تکلم کودک باید باعث نگرانی شود، پیشنهاد میکنیم، موارد زیر را به دقت زیر نظر داشته باشید:
نداشتن واکنش به صداها یا نام خود تا ۱۲ ماهگی
نداشتن واژگان تا ۱۸ ماهگی
استفاده نکردن از جملات تا ۳ سالگی
عدم توانایی در درک دستورات ساده
ناتوانی در تقلید صداها یا کلمات
گفتار نامفهوم، حتی برای اعضای خانواده
تشخیص تاخیر تکلم در کودکان
برای تشخیص دقیق، نیاز به ارزیابی توسط یک متخصص گفتاردرمانی، روانشناس کودک یا متخصص اطفال است. ارزیابی معمولاً شامل موارد زیر میشود:
آزمون شنوایی
بررسی رشد حرکتی، شناختی و اجتماعی
مصاحبه با والدین
آزمونهای گفتار و زبان
در برخی موارد، ارجاع به متخصص مغز و اعصاب یا روانپزشک کودک نیز ممکن است لازم باشد.

درمان مشکلات تاخیر گفتار در کودکان
روشهای درمان بسته به دلیل تاخیر گفتار متفاوت هستند. معمولا یکی یا مجموعهای از روشهای زیر به کار گرفته میشوند:
گفتاردرمانی: گفتاردرمانگران با تمرینات خاص، به توسعه مهارتهای زبانی کودک کمک میکنند. این تمرینها شامل بازیهای زبانی، آموزش واژگان، تمرین تلفظ و … است.
مداخله زودهنگام: هرچه تشخیص زودتر انجام شود، درمان مؤثرتر خواهد بود. بهترین زمان برای شروع درمان، پیش از ۳ سالگی است.
درمان مشکلات شنوایی: در صورت وجود اختلال شنوایی، استفاده از سمعک، درمان عفونتها یا جراحی گوش ممکن است لازم باشد.
مداخلات روانشناختی و توانبخشی در اوتیسم یا اختلالات رشدی: کودکانی با اوتیسم یا ناتوانیهای یادگیری، نیاز به برنامههای جامعتری دارند که شامل رفتاردرمانی و آموزش والدین نیز میشود.
افزایش تعامل زبانی در خانه: والدین نقش مهمی دارند. صحبت کردن مداوم با کودک، خواندن کتاب، پرسیدن سؤال و تشویق به پاسخدهی همگی تأثیرگذار هستند.
نقش والدین در پیشگیری و بهبود تأخیر در گفتار
والدین میتوانند با انجام کارهایی ساده اما مؤثر، به توسعه گفتار کودک کمک کنند:
زیاد با کودک صحبت کنید، حتی اگر جواب نمیدهد.
کتابهای تصویری بخوانید و درباره تصاویر سؤال بپرسید.
صبور باشید و از تصحیح مستقیم اشتباهات زبانی پرهیز کنید. به جای آن، مدل صحیح را تکرار کنید.
کودک را در مکالمه شریک کنید و به پاسخهای او گوش دهید.
فرصتهایی برای تعامل با همسالان برای کودکانتان فراهم کنید.
سوالات متداول درمورد تاخیر در گفتار
اکثر کودکان اولین کلمات را در حدود ۱۲ ماهگی میگویند و تا ۲ سالگی باید بتوانند دو کلمه را با هم ترکیب کنند. اگر کودک تا ۱۸ ماهگی هیچ کلمهای نمیگوید یا تا 3 سالگی قادر به جملهسازی نیست، بهتر است با متخصص مشورت شود.
در برخی مطالعات، نشان داده شده که پسرها ممکن است کمی دیرتر از دخترها شروع به صحبت کنند، اما این تفاوت معمولاً جزئی است. تأخیر قابل توجه نباید به جنسیت نسبت داده شود و نیازمند بررسی تخصصی است.
بله. کودکانی که زمان زیادی را صرف تماشای تلویزیون یا استفاده از موبایل میکنند، فرصت کمتری برای تعامل زبانی با اطرافیان دارند که میتواند باعث تأخیر در رشد زبان شود. تعامل انسانی برای یادگیری زبان ضروری است.
در بیشتر موارد، نه. کودکان دوزبانه ممکن است در ابتدا رشد واژگانی کندتری داشته باشند، اما این کاملاً طبیعی است. در بلندمدت، دوزبانگی باعث اختلال در گفتار نمیشود و حتی مزایای شناختی دارد.
بله. صحبت مداوم با کودک، خواندن کتاب، تکرار کلمات ساده، استفاده از بازیهای زبانی و تشویق کودک به پاسخ دادن، همه تمرینهای مؤثری هستند. والدین باید با کودک تعامل زبانی فعال داشته باشند.